Gold 6- Katılım
- 19 Şub 2024
- Mesajlar
- 3,048
- Tepkime puanı
- 1,390
- Puanları
- 113
Shawarma, Döner ve Gyros Kökenleri, Farkları ve Benzerlikleri
Son güncelleme: 2 Mayıs 2025
Akdeniz ve Ortadoğu mutfağının vazgeçilmez lezzetleri shawarma, döner ve gyros, dünya genelinde milyonlarca insanın tercih ettiği sokak yemekleri arasında yer alıyor. İsimlerinin sıklıkla birbirine karıştırıldığı bu üç lezzet, benzer görünümlerine rağmen hazırlanış biçimi, sunumu ve içerikleri bakımından birbirinden ayrılıyor. Bu yazımızda, shawarma, döner ve gyros arasındaki temel farkları inceleyerek gastronomi yolculuğuna çıkıyoruz.
Tarihsel Kökenleri
Araştırmacılar, dönerin tarihsel olarak ilk ortaya çıkan yemek olduğunu belirtiyor. Orta Asya Türk topluluklarından gelen et şişte pişirme geleneği, Anadolu'ya taşınarak döner kebap formuna evrilmiştir. Dönmek fiilinden türeyen bu isim, etin dikey şişte döndürülerek pişirilmesinden kaynaklanmaktadır.
İskender Efendi'nin 19. yüzyılın sonlarında geliştirdiği dikey pişirme yöntemi, döner kebabın bugünkü halini almasında önemli rol oynamıştır. Geleneksel formunda Cağ Kebabı olarak bilinen yatay şiş üzerinde pişirilen et, dikey pozisyona geçirilince daha pratik ve verimli bir pişirme yöntemi ortaya çıkmıştır.
Shawarma, Osmanlı İmparatorluğu döneminde Arap coğrafyasına yayılan döner kebabın yerelleşmiş halidir. İsmi, Türkçe'deki çevirme kelimesinin Arapça telaffuzundan gelmektedir. Arapça'da ş harfi kullanılarak shawarma formuna evrilmiştir.
Gyros ise Yunan kültürüne adapte edilmiş versiyondur. Yunanca'da dönme anlamına gelen gyro kelimesinden türemiştir. 1970'lerde özellikle Yunan göçmenlerin etkisiyle Amerika'da popülerlik kazanmıştır.
Et Çeşitleri ve Malzemeler
Döner: Geleneksel Türk dönerinde genellikle dana, kuzu veya karma et kullanılır. Kaliteli döner ustalarının formülü genellikle %80 kuzu ve %20 dana eti karışımıdır. Tavuk dönerinde ise tercihen göğüs eti veya but eti kullanılabilir. Otantik döner yapımında et marinasyonunda sadece soğan suyu, tuz ve bazı doğal baharatlar bulunur.
Shawarma: Çoklu et türleri karışımı ile hazırlanması, shawarma'yı dönerden ayıran önemli bir özelliktir. Genellikle kuzu, dana, tavuk ve hindi eti bir arada kullanılabilir. Koyun yağı katmanları, etin sulu ve lezzetli kalmasını sağlar. Marinasyon sürecinde daha karmaşık ve yoğun baharat kombinasyonları tercih edilir.
Gyros: Yunan gyros'unda geleneksel olarak kuzu eti tercih edilse de, günümüzde domuz eti ve tavuk eti de yaygın şekilde kullanılmaktadır. Domuz eti kullanımı, gyros'u İslami kurallara göre hazırlanan döner ve shawarma'dan ayıran önemli bir faktördür. Et marinasyonunda zeytinyağı, kekik, biberiye ve limon suyu gibi Akdeniz aromaları ön plana çıkar.
Pişirme Teknikleri
Üç yemek de dikey şişte döndürülerek pişirilmesine karşın, pişirme teknikleri bakımından ince detaylarla birbirinden ayrılır ;
Döner
- Et dilimleri incecik kesilir ve usta bir döner şefinin elinde huni formunda dizilir
- Ateş ile et arasındaki mesafe genellikle diğerlerine göre daha yakındır
- Geleneksel odun ateşinde pişirme, döner için ideal yöntem kabul edilir
- Kesim işlemi yukarıdan aşağıya doğru, keskin bıçakla ince dilimler halinde yapılır
Shawarma
- Et katmanları arası yağ tabakası ile istiflendiği için daha yüksek et kulesi oluşturulabilir
- Daha uzun marinasyon süreci gerektirir (genellikle 24-36 saat)
- Pişirme süresi nispeten daha uzundur ve ısının yayılması için daha kompleks sistemler kullanılır
- Üst kısmında genellikle domates veya soğan bulunur
Gyros
- Et genellikle daha kalın dilimler halinde kesilir
- Pişirme esnasında yağlı kısımlar daha çok karamelize olur
- Modern gyros üretiminde bazen hazır et karışımları (pressed meat) kullanılabilir
- Elektrikli ısıtıcılar daha yaygın kullanılır
Sunum Farkları
Bu üç lezzet, sunuluş biçimleri açısından da farklılık gösterir ;
Döner
- Türkiye'de genellikle pide ekmeği arasında veya dürüm şeklinde sunulur
- Pilav üstü döner, İskender kebap gibi tabak servisleri de yaygındır
- Garnitür olarak genellikle domates, biber, soğan ve maydanoz kullanılır
- Soslar genellikle ayrı servis edilir, ete direkt uygulanmaz
Shawarma
- İnce lavaş ekmeğine sıkıca sarılarak servis edilir
- Garnitür çeşitliliği daha fazladır (turşu, sebzeler, patates)
- Tabule salata, humus gibi mezeler ile beraber sunulabilir
- Servis sırasında sos doğrudan etin üstüne dökülür
Gyros
- Yuvarlak pide ekmeği (pita) içinde sandeviç formunda sunulur
- İçine patates kızartması eklenmesi yaygındır
- Domates, soğan ve tzatziki sosu standart garnitürlerdir
- Genellikle kâğıda sarılarak servis edilir
Baharatlar ve Soslar
Döner
- Geleneksel döner baharat karışımı: Kırmızı toz biber, karabiber, kimyon
- Marinasyonda soğan suyu önemli rol oynar
- Servis sırasında tercih edilen soslar: Yoğurt sosu, domates sosu, acı sos
- Tavuk dönerde sarımsaklı mayonez tercih edilebilir
Shawarma
- Daha karmaşık baharat profili: Yedi baharat (baharat el saba), sumak, tarçın, kakule
- Tahini bazlı soslar yaygındır
- Ekşi nar sosu veya sarmısak sos tercih edilir
- Toum (sarımsak ezmesi) kritik bir bileşendir
Gyros
- Akdeniz baharatları: Kekik, biberiye, defne yaprağı ön plandadır
- Tzatziki sosu (yoğurt, salatalık, sarımsak) vazgeçilmezdir
- Zeytinyağı ve limon suyu, pişirme ve servis sırasında sıklıkla kullanılır
- Feta peyniri bazen garnitür olarak eklenir
Bölgesel Çeşitlemeler
Türkiye'de Döner Çeşitleri (2025)
Türkiye'nin farklı bölgelerinde döner varyasyonları bulunmaktadır.
- İskender Kebap (Bursa): Tereyağı ve domates sosu ile sunulan, yoğurt eşliğindeki döner
- Cağ Kebabı (Erzurum): Dönerin atası sayılan, yatay şişte pişirilen kuzu eti
- Tavuk Şiş Döner (Ege Bölgesi): Marine edilmiş tavuk etinin özel baharatlarla hazırlanması
- Yaprak Döner (İstanbul): İnce dilimlenmiş et yapraklarının özel istiflenmesi ile hazırlanan döner
Ortadoğu'da Shawarma Varyasyonları
- Lübnan Stili: Tavuk, patates ve turşu ile sunulan versiyonu
- Filistin Shawarma: Tahini sosu ağırlıklı, daha baharatlı versiyonu
- Suriye Mutfağında: Ekmek arası değil, tabakta pilav üstü şekilde tüketimi
- Körfez Ülkeleri: Dana eti ağırlıklı, baharatlı ve soslu
Yunanistan ve Dünyada Gyros
- Klasik Yunan Gyros: Domuz eti, domates, soğan ve tzatziki
- Amerika Versiyonu: Daha büyük porsiyonlar, bol soslu
- Avustralya Gyros: Kuzu eti ağırlıklı, füzyon soslarla
- Avrupa Adaptasyonları: Yerel damak zevklerine göre uyarlanmış çeşitler
Beslenme Değerleri
Mayo Clinic ve Beslenme Uzmanları Derneği'nin 2024 verilerine göre ;
| Besin | Döner (100g) | Shawarma (100g) | Gyros (100g) |
|---|---|---|---|
| Kalori | 215 kcal | 242 kcal | 230 kcal |
| Protein | 22g | 18g | 19g |
| Yağ | 12g | 16g | 14g |
| Karbonhidrat | 6g | 9g | 8g |
| Sodyum | 480mg | 620mg | 550mg |
Not: Değerler, ortalama değerleri göstermektedir ve servis edilen et türü, soslar ve garnitürlere göre değişiklik gösterebilir.
Sık Sorulan Sorular
Shawarma ve döner arasındaki temel fark nedir ?
Döner genellikle tek tür et kullanılarak hazırlanırken, shawarma birden fazla et türünün karışımı ile hazırlanabilir. Ayrıca, marinasyon, baharatlar ve sunum şekilleri de farklılık gösterir. Döner Türk mutfağına ait iken, shawarma Arap mutfağının bir parçasıdır.
Gyros neden diğerlerinden farklı ?
Gyros, içerisinde domuz eti kullanılabilmesi ve tzatziki sosu ile servis edilmesi bakımından diğerlerinden ayrılır. Ayrıca, Yunan mutfağına özgü baharatlar ve sunum şekli de farklılık yaratır.
Hangi yemek daha sağlıklı ?
Sağlık açısından, tavuk döner veya tavuk shawarma, kırmızı et içeren versiyonlarından daha az yağ ve kalori içerir. Ancak asıl belirleyici faktör, porsiyon büyüklüğü ve eşlik eden sosların miktarıdır. Dürüm yerine tabak şeklinde, sebzeler eşliğinde tüketmek daha sağlıklı bir seçenek olabilir.
Evde hangisini yapmak daha kolay ?
Evde dikey şiş olmadan bu yemeklerin orijinal hallerini yapmak zordur. Ancak, tavada pişirilerek yapılan versiyonlar içinde en kolay hazırlanabileni, daha basit baharat profili olan dönerdir. Shawarma, karmaşık marinasyon süreci nedeniyle biraz daha fazla uzmanlık gerektirebilir.
Vejetaryen versiyonları var mı ?
Son yıllarda vejetaryen ve vegan beslenenler için mantar, seitan veya soya proteini kullanılarak hazırlanan alternatifleri popülerlik kazanmıştır. Özellikle büyük şehirlerde bu tarz alternatifler sunan restoranlar bulunmaktadır.
Dünya mutfaklarının bu üç benzeri ancak farklı yemeği, yüzyıllar boyunca gelişerek bugünkü formlarını almıştır. Her biri kendi kültürel bağlamında değerli ve lezzetli olan shawarma, döner ve gyros, global mutfak kültürünün vazgeçilmez parçaları olmaya devam edecektir.
